Opera
Urania, sive de Stellis

De Cola pisce

Haec pistris sed quo coeli sub sydere natu,
Quave poli sub parte Colan rear? Alta Pelori
Saxa virum genuere, aluit quoque Sicilis Aetna,
Et puer humanos hausit de matre liquores,
Instructusque hominum curis, et ab arte magistra.
Sed tamen ut paulatim aetas tulit, avia montis.
Nulla petit, nulla ipse feris venabula torquet.
Littoribus tantum assistit, neptuniaque antra
Sola placent, solis gaudet piscator arenis.
Saepe pater sinuantem hamos, piumboque onerantem.
Retia, nexilibus mater persaepe sagenis
Intentum increpuit, dictisque exarsit amaris.
Ille autem irato sese committere ponto
Audet, Nereidum et thalamos intrare repostos.
Tritonum penetrare domos Glaucique recessus,
Et tentare imi pulsans clausa hostia Nerei.
Saepe illum Galatea cavo dum prodit ab antro,
Mirata est, stupuitque viri per coerula gressum,
Saepe suas Arethusa comas dum siccat, euntem.
Obstupuit simul et vitreo caput abdidit amne.
Nec vero maris occultos invadere saltus.
Addubitat, ferro aut latebras violare ferarum.
Ense canes, ense et tauros, ense horrida cete,
Et totas esse ante acies agit unus, et antris.

Includit natat elato per Nerea telo,
Rheginoque mari, sicula e regnator in unda.
Namque etiam quo Scylla cavo fremit abdita in antro,
Cui latrant centum ora, canum, centum ora luporum
Exululant, ferro irrupit, siluere remisso
Ore canes, siluit rabidorum turba luporum
Victa metu Scylla immanis dum pandit hiatus,
Perforat hic gladio assurgens cava guttura, ibi illa
In latebras fugit, e ponti procul abdita quærit.
Ingressusque antrum, juvenis catinensis, adeso
Ossa hominum attritosque artus, e pabula cernit
Dira canum, truncasque manus, et pectora, e armos,
Tum puppes videt effractas, divulsaque transtra
Saxa super, rostra aeratis squalentia truncis.

Etiam tertia lux roseo surgebat ab ortu,
Cum iuvenis lætus spolijs, tantoque labore
Summa petit, summae nanti famulantur, e
t undæ,
Et pelagus posito præstat se ad iussa tumultu,
Occurrit læta ad littus
Messenia turba,
Gratantur matresm reduci, innuptæque puellæ
Mirantur, stupet essusum per littora
vulgus.
Ille suos peragit cursus, estuque secundo
Et portum petit, e
t cursu portum intrat amico.
Victorem pelagi
est muris urbs læta salutat.
Prædaque per scopulos, strataque exponitur alga,
Alga
e Colan, littusque Colan, Colan antra sonabant.
Hinc omnem pelago vitam, atque influctibus egit
Nereidum choreis mistus, quem cœrula
Protei
Iam norant armenta, vagique per æquora circum
Adnabant delphines, e Ionio in toto
M
ulcebat vario Tritonum buccina cantu.
Saepe etiam medijs sub fluctibus alta secantem
Obstupuere virum Nautae, quibus ipse reposto
Mox scopulo, madidum exiccans sub sole capillum
Horrentem cæco signat sub marmore cautem.

Déclinent qua arte, e cumulos variantis arenæ.
Quinetiam maris occultos instare tumultus,
Incumbant quibus aut coeli de partibus euri,
Quáque die cogant atro se turbine nubes,
Immineantque hyemes pelago, et nox horreat umbra,
Neptunique minas inceptaque tristia monstrat.
Hinc illi vela in portum, expediuntque rudenteis,
Ac inveni ingentem Baccho cratera coronant.
Ille autem gratam ut cepit per membra quietem
Stratus humi, pelagoque atrox desaevit e auster,
Non mora, spumantem in laticem se deijcit alto
E saxo, relegens pontum, vadaque invia tentat,
Sola illi intacta, et fatum exitiale Charybdis,
Hanc timet, huic ausus nunquam contendere mon
stro.

Forte diem solennem urbi Federicus agebat,
Et promissa aderant celeris spectacula cymbae,
Victori meritum chlamys, ac supera aurea torquis
Et promissa aderant celeris, spectacula cymbae,
Victori meritum chlamys, ac supera aurea torquis.
Hinc certant quibus est et vis, et gloria nandi.
Praemia caelatus crater, atque insuber ensis,
Ingentem tum Rex pateram capita atque ita fatur,
Victorem maris ista Colan manet, et iacit illam
In pontum, qua saepe ferox latrare Charybdis
Assuevit, cum coeruleo sese extulit antro.
Insonuere undae iactu, ac lux candida fulsit.
Sole repercussa et flammis radiantis aheni,
Cunctatur iuvenis fatoque exterritus haeret.
At Rex, ni pateram ex imo ferat ille profundo,
Vinciri jubet attutum; expediuntque catenas.

Vincant fata inquit Fato et Rex durior, haud me
Degenerem aspiciet tellus mea seque; sub undas
Demisit,
quantumque  acer per inane columbam
Delapsus coelo accipiter, sequiturque, feritque;
Iamque alis iamque ungue petens, tantum ille rotatam
Per fluctus, per saxa secans, imum usque profundum
Sectatur pateram, atque illam tenet impiger, ea
c
De latebris fera proripiens, latrantia contra
Obiecit rabida ora canum, quibus ille nitentem
Pro Clypeo obiecit pateram, seque ense tuetur.
Dumque aciem huc illuc ferri  iacit, e micat acer
Perque Lupos, perque ora Canum ver
satus, agmen
Datque locum, rursusque locum tenet, illa monstri
Incumbens telo strinxit, dedit icta fragorem
Alta cutis, squama horrisonas natat acta per undae
Stridorem hic illa ingentem defaucibus imis
Sustulit in frenuit quo æquor, cava rupibus Aetna
Assultat, tremit aeratis sub postibus antrum
Vulcani Siculae nutant cum moenibus urbes,
Horrescitque novos procul Au
sonis ora tumultus.
Tum caudam explicitans totoque illata Charybdis
Corpore, ter pavidum assultu, ter verbere torto
Excussitque solo, caudaeque volumine cinctum
Illisit tandem scopulo, traxitque sub antrum
Impastosque canes, e
t hiantia guttura pavit.
Ille igitur cælo impulsus tellure relicta
In ponto degit vitam, e fatum æquore clausit.

 

 Ioannis Iovani Pontani
Venezia 1513
 


De Cola pisce

Questi pesci sono nati sotto le stelle del cielo,
Ma sotto quale parte viene allevato Colan? Gli alti scogli del Peloro
generarono un uomo, anche il siciliano Etna lo nutrì,
e da fanciullo succhiò dalla madre gli umani liquori
e fu dotato di tutte le preoccupazioni degli uomini e di un’arte magistrale.
Ma tuttavia quando, a poco a poco crebbe,
non cerca più i luoghi remoti del monte,
non scaglia alcun giavellotto contro le fiere.
Si ferma solo davanti alle coste,
gli piacciono gli antri solitari di Nettuno,
come pescatore gode delle spiagge deserte.
Spesso il padre lo rimprovera, mentre piega gli ami,
mentre zavorra con il piombo le reti
e ancor più spesso (lo fa) la madre,
quando lo vede occupato con le reti che si attorcigliano,
ed infierisce con parole amare.
Egli osa affidarsi al mare in tempesta
ed inoltrarsi nei talami segreti delle Nereidi,
penetrare nelle case di Tritone e nei nascondigli di Glauco,
assalire, scuotendo le chiuse porte del dio Nereo che vive nel profondo.
Spesso Galatea, che usciva dal concavo antro, lo vide e si stupì
del cammino dell’uomo attraverso le acque,
spesso Aretusa, mentre asciugava le sue chiome, lo scorse che andava
e si stupì e, contemporaneamente, nascose il capo nel cristallino fiume.
Né in verità egli esitava ad entrare nei guadi nascosti del mare,
o a violare con la spada i nascondigli delle fiere.
Con la spada in pugno da solo spinge avanti i cani,
con la spada i tori, con la spada gli orribili cetacei;
è davanti a tutte queste schiere
e li rinchiude negli antri.
[...]
Un giorno Federico (II) celebrava una festa solenne per la città
e c’erano gli spettacoli promessi di veloci barche,
al vincitore in premio una clamide ed una corona d’oro.
Qui gareggiano quelli che hanno forza e fama di nuotatore.
Tra i premi principali una cratere cesellato e una spada del nord,
poi il re con una grande coppa così parla
"Questa è destinata a Cola, vincitore del mare"
e la lancia nel mare da dove è solito latrare il feroce Cariddi
quando si leva dal ceruleo antro.

Risuonarono le onde al lancio della patera e una luce candida rifulse
riflessa dal sole e dai bagliori del scintillante bronzo.
Esita il giovane e atterrito va incontro al suo destino;
ma il re comanda che, se quegli non porterà dagli abissi la coppa,
venga messo in catene;
e le catene vengono preparate.

[...]

 Ioannis Iovani Pontani
Venezia 1513


Cola pisce - Alberto Biondi

 

 

www.colapisci.it